«Αλλά αν η σκέψη διαφθείρει τη γλώσσα, μπορεί και η γλώσσα να διαφθείρει τη σκέψη»
Τζωρτζ Όργουελ, 1903-1950
Βρετανός συγγραφέας
Είναι το αποτέλεσμα οργανικών ή περιβαλλοντικών αιτιών που δημιουργούν ένα σύνολο εμποδίων σε σημαντικές περιοχές της ζωής, όπως η αυτοεξυπηρέτηση, η απασχόληση, η εκπαίδευση, η ψυχαγωγία και η γενικότερη κοινωνική συμμετοχή. (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 2011)
Η Ένωση των Σωματικά Αναπήρων Κατά του Διαχωρισμού (UPIAS) δηλώνει το 1976 ότι “είναι η κοινωνία που καθιστά ανάπηρα τα άτομα με φυσικά ελαττώματα. Η αναπηρία είναι κάτι που επιβάλλεται στις βλάβες μας από πάνω και μας καθιστά απομονωμένους από την καθολική συμμετοχή μας στην κοινωνία. Συνεπώς, τα άτομα με αναπηρία είναι μια κοινωνικά καταπιεσμένη ομάδα”. (UPIAS, 1976)
Σύμφωνα με τον Oliver (2009) «αναπηρία είναι το μειονέκτημα ή ο περιορισμός μιας δραστηριότητας που προκαλείται από ένα σύγχρονο κοινωνικό οργανισμό (ή σύγχρονη οργάνωση της κοινωνίας), ο οποίος δεν λαμβάνει υπόψη του τους ανθρώπους με σωματικές βλάβες και δυσκολίες μάθησης αποκλείοντας τους από τις κοινές κοινωνικές δραστηριότητες».
Βάσει της άρθρου 2 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν. 4074/2012 (Α΄ 88), ως άτομα με αναπηρίες νοούνται τα άτομα με μακροχρόνιες σωματικές, ψυχικές, νοητικές ή αισθητηριακές δυσχέρειες, οι οποίες σε αλληλεπίδραση με διάφορα εμπόδια, ιδίως θεσμικά, περιβαλλοντικά ή εμπόδια κοινωνικής συμπεριφοράς, δύνανται να παρεμποδίσουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή των ατόμων αυτών στην κοινωνία σε ίση βάση με τους άλλους.
*Ως αναπηρίες (στον πληθυντικό) μεταφράζεται στα ελληνικά ο όρος disabilities που στην ουσία της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες ταυτίζεται με τον όρο impairments που σημαίνει βλάβες.
Στο ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας, η αναπηρία ορίζεται ως η σωματική, νοητική, αισθητηριακή ή ψυχολογική «απόκλιση» από αυτό που θεωρείται «φυσιολογικό». Πρόκειται για «δυσλειτουργία» που οφείλεται σε ασθένεια, ατύχημα ή άλλους ιατρικούς λόγους. Η προσέγγιση αυτή τοποθετεί τα προβλήματα που συνοδεύουν την αναπηρία στο ίδιο το άτομο, εφόσον υποστηρίζει ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην καθημερινή τους ζωή είναι φυσικό επακόλουθο των δικών τους λειτουργικών περιορισμών, αγνοώντας παντελώς την αλληλεπίδραση που υπάρχει ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον.(UPIAS, 1976, M. Oliver 1983 & 1990)
Στο κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας η αναπηρία δεν αντιμετωπίζεται ως ένα ιατρικό πρόβλημα, αλλά ως πρόβλημα που δημιουργεί η ίδια η κοινωνία. Η προσέγγιση αυτή υποστηρίζει ότι τα προβλήματα που συνοδεύουν την αναπηρία είναι συνέπεια της αδυναμίας της κοινωνίας να λάβει υπόψη της τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία και όχι των λειτουργικών περιορισμών που αυτή δημιουργεί, δίνοντας παράλληλα έμφαση στη «διαφορά», στις «εύλογες προσαρμογές», στον «καθολικό σχεδιασμό» («Design for All»), «στα δικαιώματα».(UPIAS, 1976, M. Oliver 1983 & 1990)
Αναγνωρίζει ότι η αναπηρία είναι μια κοινωνική κατασκευή και οι βλάβες δεν πρέπει να θεωρούνται νομιμοποιητικοί λόγοι για την άρνηση ή τον περιορισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αναγνωρίζει ότι η αναπηρία είναι ένα από τα πολλά επίπεδα ταυτότητας. Ως εκ τούτου, οι νόμοι και οι πολιτικές για την αναπηρία πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την ποικιλομορφία των ατόμων με αναπηρία. Αναγνωρίζει επίσης ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι αλληλεξαρτώμενα, αλληλένδετα και αδιαίρετα. (CRPD/C/GC/6/2018).
Σημαίνει οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισμό ή περιορισμό βάσει της αναπηρίας, οι οποία έχει ως σκοπό ή επίπτωση να εμποδίσει ή να ακυρώσει την αναγνώριση, απόλαυση ή άσκηση, σε ίση βάση με τους άλλους, όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών στον πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, ατομικό ή οποιοδήποτε άλλο τομέα. Περιλαμβάνει όλες τις μορφές διακρίσεων, συμπεριλαμβανομένης και της άρνησης παροχής εύλογης προσαρμογής. (UNCRPD, 2006).
Είναι ένα νέο μοντέλο ισότητας που αναπτύχθηκε σε όλη τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία. Αγκαλιάζει ένα ουσιαστικό μοντέλο ισότητας και επεκτείνει και επεξεργάζεται το περιεχόμενο της ισότητας σε: (α) μια δίκαιη αναδιανεμητική διάσταση για την αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών μειονεκτημάτων · β) μια διάσταση αναγνώρισης για την καταπολέμηση του στίγματος, των στερεοτύπων, των προκαταλήψεων και της βίας και για την αναγνώριση της αξιοπρέπειας των ανθρώπων και της διατομής τους · (γ) μια συμμετοχική διάσταση για την επιβεβαίωση της κοινωνικής φύσης των ανθρώπων ως μελών των κοινωνικών ομάδων και της πλήρους αναγνώρισης της ανθρωπότητας μέσω της ένταξης στην κοινωνία και (δ) μια προσαρμοστική διάσταση για να κάνει χώρο για διαφορά ως ζήτημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας. (CRPD/C/GC/6/2018).
Βάσει του άρθρου 9 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του Ο.Η.Ε., η διασφάλιση της πρόσβασης στα άτομα με αναπηρία, σε ίση βάση με τους άλλους, στο φυσικό περιβάλλον, τα μέσα μεταφοράς, την πληροφορία και τις επικοινωνίες, συμπεριλαμβανομένων και των τεχνολογιών και συστημάτων πληροφορίας και επικοινωνιών και σε άλλες εγκαταστάσεις και υπηρεσίες που είναι ανοικτές ή παρέχονται στο κοινό, τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές.(UNCRPD, 2006).
Κίνημα για τα δικαιώματα της αναπηρίας
Το κίνημα για τα δικαιώματα της αναπηρίας είναι ένα παγκόσμιο κοινωνικό κίνημα που επιδιώκει να εξασφαλίσει ίσες ευκαιρίες και ίσα δικαιώματα για όλα τα άτομα με αναπηρία.
Αποτελείται από οργανώσεις ακτιβιστών αναπηρίας ή/ και συνηγόρους για την αναπηρία που εργάζονται μαζί έχοντας παρόμοιους στόχους και απαιτήσεις, όπως την πλήρη προσβασιμότητα για όλα τα άτομα με εργαλείο τον καθολικό σχεδιασμό κτιρίων, προϊόντων και των δομημένων περιβαλλόντων (universal design for all), την ισότητα και τη μη διάκριση για όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στην ανεξάρτητη διαβίωση, στην εργασία, στην εκπαίδευση, στη στέγαση, κ.α., αλλά και την προστασία των ατόμων με αναπηρία από την κατάχρηση, την καταστρατήγηση ή την μη εφαρμογή αυτών και άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ακτιβιστές για την αναπηρία εργάζονται για να σπάσουν τα θεσμικά, φυσικά και κοινωνικά εμπόδια που παρακωλύουν τα άτομα με αναπηρία να ζήσουν τη ζωή τους ισότιμα με άλλους πολίτες.
Η συμπερίληψη είναι η πολιτική ή η πρακτική που διασφαλίζει ότι όλοι και όλες στην κοινωνία έχουν πρόσβαση σε πόρους και ευκαιρίες.(COBUILD Advanced English Dictionary. Copyright © HarperCollins Publishers)
Η συμπερίληψη αποτελεί μετεξέλιξη του όρου της ένταξης κι αποτελεί μια καινούρια θεωρητική προσέγγιση με πρακτικές που λαμβάνουν υπόψη όλα τα άτομα σε μία κοινωνία. (Karagiannis, Stainback & Stainback, 1996).
Για να κατανοήσουμε καλύτερα την έννοια της συμπερίληψης μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα εφαρμογής της στην εκπαίδευση στο παρακάτω σχήμα.
Αποκλεισμό (Exclusion) έχουμε όταν η πρόσβαση των μαθητών/τριών στην εκπαίδευση δεν είναι επιτρεπτή /δυνατή, Διαχωρισμό (Segregation) όταν παρέχεται στους/στις μαθητές/τριες εκπαίδευση σε ξεχωριστό περιβάλλον από τους συνομηλίκους τους, Ένταξη (Integration) όταν οι μαθητές/τριες με αναπηρία ή από οποιασδήποτε άλλη αποκλεισμένη ομάδα,τοποθετούνται σε υπάρχουσες γενικές τάξεις, αλλά δεν γίνονται προσαρμογές. Αυτό σημαίνει ότι οι μαθητές/τριες πρέπει να προσαρμοστούν ή να αλλάξουν, αλλά η τάξη, οι διδακτικές πρακτικές και τα καθήκοντα αξιολόγησης παραμένουν τα ίδια. Πραγματική συμπερίληψη (inclusion) συμβαίνει όταν όλα τα παιδιά εκπαιδεύονται σε κανονικές τάξεις, μαζί με τους συνομηλίκους τους σε τοπικά σχολεία με προσαρμογές, στο πρόγραμμα σπουδών, στη διδασκαλία, στην αξιολόγηση και στο περιβάλλον.
Είναι ο σχεδιασμός προϊόντων, περιβαλλόντων, προγραμμάτων και υπηρεσιών που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους τους ανθρώπους, στη μεγαλύτερη δυνατή έκταση, χωρίς ανάγκη προσαρμογής ή εξειδικευμένου σχεδιασμού. Ο όρος «καθολικός σχεδιασμός» δεν αποκλείει τις υποβοηθητικές συσκευές για συγκεκριμένες ομάδες ατόμων με αναπηρίες, όπου αυτό απαιτείται.(UNCRPD, 2006).
